rodzaje psychoterapii
W rozważaniach nad oddziaływaniami psychoterapeutycznymi, na podkreślenie zasługuje fakt, iż nie istnieje jednolita teoria psychoterapii. Oznacza to, iż nie ma jednego rodzaju psychoterapii, a różni terapeuci sięgają do różnych jej teorii. Da się natomiast wyróżnić kilka głównych orientacji teoretycznych, na kanwie których stworzono różne formy psychoterapii. Każdy psychoterapeuta swoje działania opiera w związku z powyższym, na wybranej przez siebie teorii psychologicznej. Każda z teorii psychologicznych, w odniesieniu do których powstały różne rodzaje psychoterapii, ma z kolei własną koncepcję rozwoju i funkcjonowania istoty ludzkiej oraz własną koncepcję powstawania różnego rodzaju zaburzeń. Na tej podstawie, każda z teorii psychoterapii posiada również własny zbiór technik i metod oddziaływania na pacjenta. Istotne jest również i to, iż te podziały pomiędzy nurtami są dość wyraźne, przez co i szkoły terapeutyczne różnią się między sobą zazwyczaj w znaczny sposób. Niemniej jednak, terapeuci bardzo często wykorzystują w terapii narzędzia pochodzące z różnych nurtów. Dobierają je jednak w sposób celowy, tak by prowadzona przez nich terapia była możliwie najskuteczniejsza.
Psychoterapia poznawcza
Bardzo wysoko cenionym rodzajem psychoterapii jest psychoterapia poznawcza. Głównymi reprezentantami tego kierunku terapeutycznego, są A. T. Beck, oraz A. Ellis. Według psychoterapii poznawczej, zaburzenia powstają na skutek nieprawidłowości pojawiających się w procesie uczenia. Dysfunkcyjne zachowania przejawiają te osoby, które wytworzyły niewłaściwy sposób percepcji i interpretacji spotykających je zdarzeń. Terapia poznawcza ma więc przede wszystkim nauczyć pacjenta rozpoznawać i eliminować jego dysfunkcjonalne sposoby myślenia. By to osiągnąć, psychoterapeuta pomaga pacjentowi zrozumieć w jaki sposób powstają u niego zaburzenia emocjonalne oraz dysfunkcjonalne zachowania. Uczy go, iż wykorzystywany przez niego sposób interpretacji zdarzeń powinien być traktowany jedynie jako hipoteza, którą należy zweryfikować empirycznie. Szczególną uwagę w ramach psychoterapii poznawczej zwraca się zazwyczaj właśnie na procesy poznawcze, przede wszystkim na interpretacje, myślenie, spostrzeganie i oczekiwania pacjentów. Terapię poznawczą zaliczyć należy do terapii dyrektywnych i krótkoterminowych.
Psychoterapia psychodynamiczna
Na rozwiązywaniu nieuświadomionych konfliktów emocjonalnych opiera się z kolei psychoterapia psychodynamiczna, zwana również analityczną. Według jej przedstawicieli ustąpienie zaburzeń możliwe jest wówczas, gdy wskutek terapii nastąpią zmiany w kilku zakresach. Przede wszystkim, pacjent musi uświadomić sobie przeżycia, które wyparł do podświadomości. Musi zidentyfikować swoje prawdziwe potrzeby i pragnienia, oraz przekonać się, że wbrew odczuwanym przez niego lękom, nie są one zagrażające i niebezpieczne. W skutek wejrzenia w głąb siebie, pacjent rezygnuje następnie z niektórych mechanizmów obronnych i wypracuje całkiem nowe.
Psychoterapia behawioralna
Innym rodzajem psychoterapii jest psychoterapia behawioralna. Ten nurt terapeutyczny reprezentują przede wszystkim J. Wolpe, K. J. Eysenck oraz A. Bandura. W tym rodzaju terapii wszelkie zachowania świadczące o nieprzystosowaniu pacjenta, traktowane są jako zachowania nabyte przez niego w procesie uczenia się. Założenie to opiera się na jednym z głównych twierdzeń behawioryzmu, według którego wszelkie zachowania człowieka, zarówno przystosowawcze, jak i nieprzystosowawcze, kształtują się poprzez mechanizmy warunkowania klasycznego, instrumentalnego oraz poprzez modelowanie. Do podstawowych metod stosowanych w ramach technik behawioralnych zaliczyć należy przewarunkowanie, czyli wytworzenie nowych zachowań na zasadzie: desensytyzacji, awersji oraz modelowaniu. Desenstytyzacja polega na wytworzeniu nowych zachowań poprzez wzmocnienia pozytywne, natomiast awersja związana jest ze wzmocnieniami negatywnymi. Stosowanie technik behawioralnych w psychoterapii bardzo często idzie w parze ze stosowaniem technik poznawczych, których głównym celem jest modyfikacja „aktualnego patrzenia na świat” oraz kształtowanie nowych wzorców zachowań. Terapię łączącą elementy zarówno behawioryzmu jak i kognitywizmu, określa się mianem terapii poznawczo-behawioralnej.
Psychoterapia systemowa
Jeszcze inne podejście do pacjenta i jego problemów, reprezentuje psychoterapia systemowa. Do głównych założeń tego nurtu w psychoterapii zalicza się przekonanie o tym, iż człowieka nie można rozpatrywać w oderwaniu od środowiska, w którym żyje i przebywa na co dzień, przy czym środowisko to umieszczone jest w szerszym kontekście społecznym. Terapia systemowa przyjmuje istnienie rozmaitych systemów społecznych, w których funkcjonować może jednostka. Najważniejszym z nich jest zwykle system rodzinny, dlatego właśnie psychologowie i psychoterapeuci zajmujący się terapią systemową, koncentrują się na zależnościach i procesach zachodzących właśnie w rodzinie pacjenta. Nadmienić należy, że podejście systemowe rozpatruje jednostkę z perspektywy funkcjonalnej. W takiej perspektywie przyczyną wystąpienia zaburzeń psychicznych może być, na przykład, zaburzenie komunikacji pomiędzy członkami rodziny lub innej grupy społecznej o podobnym charakterze. W terapii systemowej mamy do czynienia z tzw. „pacjentem zbiorowym”. O ile oddziaływanie terapeutyczne ma na celu wyeliminowanie konkretnych problemów jednostki, o tyle, aby miało sens, musi być nakierowane na cały system, doprowadzając w nim do zmian o charakterze funkcjonalnym.
Terapia Gestalt
Kolejnym ważnym typem psychoterapii jest tzw. Terapia Gestalt oparta na założeniach psychologii postaci. Założenia te rozwinęły się w latach 40. XX wieku wśród niemieckich imigrantów w USA, gdzie powstał Instytut Gestalt w Nowym Jorku. Za rozkwit Gestalt zarówno jako kierunku w psychologii, jak i szkoły psychoterapeutycznej przyjmuje się lata 70. XX wieku. Po tym okresie metody i techniki stosowane w ramach tego nurtu na stałe weszły do repertuaru środków, jakimi posługują się dziś terapeuci na całym świecie. Podstawowym i kluczowym pojęciem Gestalt jest świadomość, która szczególnie w zachodnim kręgu kulturowym z pokolenia na pokolenie ulega zatarciu i upośledzeniu. Dlatego też do podstawowych zadań jakie stawia przed sobą terapia Gestalt, zaliczyć można ponowne nauczenie ludzi „świadomości”, która wyparta została przez schematy pojęciowe i struktury poznawcze wyuczone w dzieciństwie. Schematy te stanowią podstawową przeszkodę uniemożliwiającą ludziom prawdziwe postrzeganie i odczuwanie siebie oraz swojego otoczenia. Rozwiązaniem problemów natury psychicznej występujących u osób, które zdecydowały się poddać się terapii Gestalt, jest osiągnięcie stanu pełnej świadomości samych siebie, ze wszystkim zaletami, wadami, historią życia emocjonalnego oraz obiektywnej samooceny i zaakceptowanie własnej osoby. Oprócz „świadomości” w terapii Gestalt bardzo istotne jest pojęcie „pola emocjonalnego”. Termin ów opisuje relacje człowieka samego z sobą oraz z otoczeniem. W ramach terapii Gestalt terapeuta wprowadza osobę zaburzoną w odpowiednie pola emocjonalne, stymulując tym samym jej zachowania i odczucia. Ogólnie rzecz biorąc, terapia Gestalt traktuje pacjenta niezwykle podmiotowo, a jej głównym celem jest pomoc w odkryciu mechanizmów, których używał on kiedyś do pełnej kontroli swojej świadomości. Przywrócenie tych mechanizmów, ułatwia pacjentowi osiągnięcie takiego stopnia integracji, który umożliwi mu dalszy samorozwój.
Psychoterapia zorientowana na proces
O ile wymienione powyżej szkoły psychoterapii reprezentują z reguły jednostronne podejście do pacjenta i jego problemów, o tyle pracę z pełnym spektrum ludzkiej świadomości oferuje nam psychoterapia zorientowana na proces. Podejście to stworzone zostało przez dr Amy i Arnolda Mindellów na przełomie lat 70 i 80 XX wieku w USA. Jest to dynamiczne podejście do ciała, ducha, umysłu i świata jako jedności. Terapia zorientowana na proces pozwala łączyć pracę ze snem, z relacjami, z ciałem, pracę z dużymi grupami oraz medytację w obrębie jednej ramy teoretycznej, co doprowadzić może do rozwiązania takich problemów jednostki czy grupy, jak symptomy fizyczne, konflikty grupowe, problemy relacyjne, a nawet napięcia społeczne. Do głównych źródeł psychoterapii zorientowanej na proces zaliczyć należy taoizm, szamanizm oraz psychologię Junga. Co ciekawe, inspirowana jest również wnioskami płynącymi z najnowszych odkryć fizyki kwantowej. Można zaryzykować stwierdzenie, że jako w pełni eklektyczna metoda terapeutyczna, terapia zorientowana na proces czerpie zarówno z terapii Gestalt, psychologii Junga, terapii systemowej czy teorii komunikacyjnych.
Programowanie neurolingwistyczne (NLP)
NLP (z ang. neurolinguistic programming), czyli programowanie neurolingwistyczne, to dyscyplina, która od pewnego czasu wzbudza ogromne kontrowersje. Mało kto pamięta jednak, że wyłoniła się w latach 70 XX wieku jako jedna z gałęzi psychoterapii. W założeniu J. Grindera i R. Bandlera, uznawanych za twórców NLP, miało ono pomagać w skutecznym osiąganiu celów terapeutycznych, jednak z uwagi na brak rzetelnych podstaw badawczych i rozwój owej dyscypliny przez niezależnych autorów w dniu dzisiejszym nie istnieje jedna konkretna definicja tej dyscypliny. W związku z jej popularnością w kręgach biznesowych, kojarzy się ona obecnie bardziej z technikami wywierania wpływu, czy manipulacji, niż z psychoterapią. We wczesnej fazie w ramach NLP wypracowano zestaw wzorców komunikacji werbalnej i niewerbalnej, którego stosowanie miało decydować o sukcesie terapeutycznym. Oprócz tego terapeuci NLP opracowali również tzw. „zbiór intencji terapeutycznych”, którego stosowanie po dziś dzień może być wykorzystane do zwiększenia efektywności komunikacji, przyspieszenia procesu uczenia się, przeprowadzenia zmian w terapii, czy też zwiększenia zadowolenia i radości z życia. Do metod NLP zaliczyć można: modelowanie, stosowanie metafor, kotwiczenie, wykorzystanie linii czasu, przeramowanie, metodę swish pattern oraz techniki leczenia fobii. Szczególnie dwie ostatnie metody NLP znajdują dość szerokie i skuteczne zastosowanie w psychoterapii, z naciskiem na leczenie zaburzeń lękowych oraz budowanie pewności siebie.
